Sur’daki yeni yapılaÅŸmanın Diyarbakır tarihine uygun olmadığı tartışmaları sürerken, mahkeme Sur’da yapılan “kaplama evlerin” kentin tarihine, kültürüne, mimarisine ve sosyal yapısına uygun olmadığı yönünde hazırlanan bilirkiÅŸi raporunun yenilenmesini istedi.
Kültür ve Turizm Bakanlığı bünyesindeki Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, 2012 Diyarbakır Suriçi kentsel sit koruma amaçlı imar planı uygulama hükümlerinde, 14 Åžubat 2018’de deÄŸiÅŸikliÄŸe gitti. Diyarbakır Mimarlar Odası, yapılan deÄŸiÅŸiklerde bazalt taşı kullanma zorunluluÄŸunun kaldırılmasının Sur’un geleneksel tarihi ve mimari dokusunun giderek tümüyle yok olmasına neden olacağı vurgusuyla kararın iptali ve yürütmenin durdurulması istemiyle Diyarbakır 1’inci Ä°dare Mahkemesinde dava açtı.
BİLİRKİŞİ RAPORU İSTENDİ
Açılan davada mahkeme, yürütmenin durdurulması istemini ancak alınacak bilirkiÅŸi raporu doÄŸrultusunda verebileceÄŸini kaydederek, 11 Mart’ta aldığı kararla bilirkiÅŸi raporunun hazırlanmasını istedi. Mahkeme, bilirkiÅŸiden ÅŸu konuların tespitini yapmasını istedi: “Suriçi Kentsel Sit Alanı Koruma amaçlı Ä°mar Planı’nın plan uygulama hükümlerinde yapılan deÄŸiÅŸikliklerin; Suriçi bölgesindeki herhangi bir yapılaÅŸma baskısı oluÅŸturup oluÅŸturmayacağı, geleneksel yapılara iliÅŸkin olarak kültürel ve tarihi dokularda tahribata sebep oluÅŸturup oluÅŸturmayacağı, yapılan deÄŸiÅŸikliklerin koruma amaçlı imar planını ile hedeflenen amaçları ortadan kaldıracak ya da zayıflatacak mahiyette olup olmadığı, Suriçi bölgesindeki yapıların temel öğelerinin neler olduÄŸu, sokak cephelerinde bazalt taşı kullanılmaması halinde geleneksel tarihi ve mimari dokunun ortadan kalkması sonucunu doÄŸurup doÄŸurmayacağı, eski Diyarbakır evlerinin tüm yapısal kültürel, tarihi ve mimari özelliklerinin ile birlikte kıyas edilerek deÄŸerlendirilmesi, hususlarının hiçbir tereddüde yer bırakmayacak ÅŸekilde açık ve net olarak ortaya konulması.”
Mahkemenin istemi üzerine Dicle Ãœniversitesi’nde öğretim görevlisi bir mimar ve iki uzmandan oluÅŸan bilirkiÅŸi, 20 Mart’ta Suriçi’nde yeni evlerin yapıldığı alanda keÅŸif yaptı.
DÄ°YARBAKIR EVLERÄ°NÄ°N TAKLÄ°DÄ°
Sur’da evlerin yapıldığı yerde 20 Mart’ta yaptığı keÅŸiften sonra hazırlanan bilirkiÅŸi raporu, 17 Mayıs’ta mahkemeye sunuldu. Raporda, eski evlerde esas yapı elamanlarının tamamının bazalt taÅŸ ve ahÅŸap kiriÅŸlemelerden oluÅŸtuÄŸu süslemeleri dahil taÅŸ oymacılığı olduÄŸu, yeni yapılan evlerin ise ana yapı elamanın beton karkas sistemli kolon ve kiriÅŸlerden oluÅŸtuÄŸu, bölmeler ve kaplamalarında briket tarzı ön yapımlı çimento harçlı nitelikteki malzemelerden olduÄŸu gözlemine yer verildi. Raporda, yeni yapılan evlerin sadece kat ve yerleÅŸim yeri bakımından kısmi benzerlikle eski Diyarbakır evlerini taklit eden tipte yapılar olduÄŸu, esas itibariyle Diyarbakır evlerine yapısal teknik açıdan alakası olmayan nitelikte yapılar olduÄŸu deÄŸerlendirmesi yapıldı.
Ä°LK KORUMA PLANI
Raporda, Koruma Amaçlı Ä°mar Planı uygulama hükümlerinde yapılan deÄŸiÅŸiklerin, eski Diyarbakır Evleri’nin mimari dokusuna uygun olmayan yeni bir yapı düzeni yapılabilir olması nedeniyle tarihi yapılar üzerinde tahribatlara sebebiyet vereceÄŸi, baskı oluÅŸturacağı kanaatine varıldı. Raporda, yapılan deÄŸerlendirmelerin sonucunda mevcut koruma amaçlı planın hükümlerinde yapılan tadilatlar ile ilk koruma amaçlı imar planında amaçlanan hedeflere hizmet etmediÄŸi vurgulandı.
“KENTÄ°N TARÄ°HÄ° SOSYAL VE KÃœLTÃœREL YAPISINA UYGUN DEĞİL”
Raporda, eski Diyarbakır Evleri’nin tüm yapısal kültürel tarihi ve mimari özellikleriyle ilgili yapılan deÄŸerlendirmede, komÅŸuluk kavramının ortadan kalkması, tarihi doku içerisinde birbiri ile uyumlu olmayan iki farklı siluetin oluÅŸması, farklı sosyo-kültürel durumlarından ötürü yaÅŸanabilecek sosyal sorunlar, kentte binlerce yılın birikimi sonucu oluÅŸan toplumsal hafızanın kaybolma ihtimali, yeni yapılaÅŸmada kullanılan malzemenin eski Diyarbakır Evleri’nde kullanılan malzeme ile uyumsuz oluÅŸu, dar sokak dokusunun yerine dik geçiÅŸli daha geniÅŸ sokak dokusunun alması nedenleriyle Kültür ve Turizm Bakanlığı Diyarbakır Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 14 Åžubat 2018’de aldığı kararla Sur İçi Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı Ä°mar Planı Uygulama Hükümlerine baÄŸlı olarak yapılacak deÄŸiÅŸikliklerin uygun olduÄŸuna dair kararın kentin tarihi sosyal ve kültürel yapısına uygun olmadığı kanaatine yer verildi.
MAHKEME YÃœRÃœTMEYÄ° DURDURMADI
Bilirkişi raporunun sunulması ardından yeni evlerin yapılması işleminin durdurulmasına karar vermesi beklenen mahkemenin, daha uzman bilirkişilerce yeni bilirkişi raporunun hazırlanmasını istediği ortaya çıktı.
“MAHKEMENÄ°N YENÄ°DEN BÄ°LÄ°RKİŞİ RAPORU Ä°STEMESÄ° HUKUKA AYKIRI”
Mahkemenin kararına tepki gösteren Mimarlar Odası avukatı GülÅŸen Özbek, telafisi imkansız hale gelmeden evlerin yapımının durdurulması taleplerinin bilirkiÅŸi raporuna raÄŸmen geciktirilmesinin hukuka aykırı olduÄŸunu ifade etti. Özbek, “Uzman kiÅŸilerce hazırlanan bilirkiÅŸi raporunda, yapılan yeni evlerin Sur’un tarihine, kültürüne, imarına ve sosyal yapısına aykırı olduÄŸu net bir ÅŸekilde tespit edilmiÅŸ. Mahkemenin iÅŸlemin yürütmesine dair karar alması gerekiyordu. Yeniden bilirkiÅŸi raporu istemesi hukuka aykırı. Daha uzman kiÅŸilerce bilirkiÅŸinin hazırlanması istemi, yapıların giderek artmasını saÄŸlıyor. Dicle Ãœniversitesi’nden bir öğretim görevlisi ve alanında uzman mimar ve ÅŸehir plancısı kiÅŸilerce bilirkiÅŸi raporu hazırlandı” diye konuÅŸtu.
Mahkemenin bilirkiÅŸi raporuna baÄŸlı kalması gerektiÄŸini vurgulayan Özbek, Ocak 2020’de yeni bilirkiÅŸi raporu için Sur’da keÅŸif yapılacağını belirtti. (Kaynak: MA)
